Dantatnak OR raltuknak ?
Russia ram hi vawleicung ah a GDP cun a pa 8 nak rumbik an si- an GDP 2.5 trillions. Kumkhat chung cozah budget chungin 50% nak tam le an ram nih ramdang ah thil an zuarmi phaisa chuak 70% hi oil le gas in asi. Russia nih oil supply a tuahmi hna ram hna lakah tulio sipuazi lei dantatnak kong a chim lenmi EU le US hna zong an i tel. EU ah hmanmi gas 66% hi Russia in a rami asi, Ukraine lebangah cun 60% hi Russia in a ra. US zong nih zeimawzat cu an cawk ve.
Russia economic kongah dantat ding cu, Russia caah sunghzatlaknak lawng siloin Russia oil le gas a hmangtu ram vialte hna ca zongah a har khomi asi. Ram hmete pakhat asi lomi, ‘keimah’ ai ti vemi ram pakhat kha dantat ding cu, thil fawi cu si lai lo- kaphnih in kan fak ngai ko lai ti cu a fiang. US le EU nih Russian mirum minung 100 leng list an tuah cuahmah i phaisa lei cawlcanghnak khap an timh lio hna si. Russia nih anmah ram chungah invest a tuahmi hna US le EU ram cheukhat minung hna i an thilri vialte ka tlaih dih ve lai tiah ai hrocer len ve. Russia hi tax tlawmte lawng peknak ram asi tikah ramdang minung tampi sipuazi an tuah ve. Nitlaklei mirum tampi zong an phaisa tampi Russia ah a chiami le chawlehnak a tuahmi an um ve tikah thinphang dailo in an um ve.
Meithal i kahnak a chuak kho maw? Hi biahalnak hi mitampi nih theih duhbikmi le thinphan bikmi zong asi. Micheu nih cun tulio Ukraine buainak hi ttha tein kan zohkhenh khawh lo ahcun, a voi 3nak vawlei ralpi hmanh a chuahpi khawh lai tiah an ruah. Raltho ding khi hei si seh law, ramdang dang an zuan hlanah Ukraine le Russia hi an i kah hma sa hnga. Russia nih a ralkap ngeihmi zapi i a cheu cu, Crimea lawng siloin Ukraine he ramri vialte ah a thlah hna ti asi. Russia hi ralkap 300,000 a ngei i, Ukraine nih cun thong 65 hrawng lawng a ngei.
Zeipoh a cang kho: Crimea zongah Russia ttanpitu le dotu hna biatak tein an i hrocer I asi i, thisen chuak tiang in buainak, a karlakah hriamnam tlai hna an i rak hrolh i an buai ding siahcun Russia ralkap nih meithal an buah te ko lai. Meithal an puah ahcun tulio nakin a linsa chinchin lai i, ralthawhnak lam a fawi chinchin lai.
US le Russia an i do kho men ti hi cu, chim ngam zong asi lo i, tutiang thil sining zoh ahcun si khawh dawh zong in a um lo. Michael Peck timi pa nih forbes magazine pakhat ah US le Russia ral an thawh lai lonak a ruang pa 10 a ttial. Apakhatnak ah Russia hi nuclear ngeimi asi, warhead 4500 hrawng a ngei tiah Russia scientist pawl nih an ti, Ukraine kong asi tikah US he cun an i hlah tuk tikah US nih ram nganpi pakhat he i tuk dingah a ngeihlah lai. US le Russia hi an i ngirnak kum 46 a rak sin ain voikhat hmanh an i tu tak lo. An i zanh veve. Cun US hi ral tuk a vuai ngai cang, phaisa zong tamtuk adih cang! Acelh ding phun in a um ti lo. American mipi zong nih raltuk an huam lo ngai cang. Cucaah US nih Ukraine kongah Russia he i do ding timi hi cu, pingpang dirhmun lawngah ai tim lai tiah ruah khawh asi.
Zeidah kan lawh ne lai?
Ram hruaitu hna nih zeitindah daihnak le tthanchonak an kawl tikah i palh sual lo a bia tuk hringhran ko. US le Russia hruaitu hna, bianaah Putin le Obama zohtikah hmuh khawh colh asimi cu, an key ai rem lonak khi asi. An hngakruh ai chunmi an lo. An i ton i bia an i ruah tikah an pum cawlcangh [body language] a kal tti thiam lo. Nai phone minutes 90 chung an i chawnh zong kha a theitu hna nih, an bia ttha lo an ti. Hruaitu hna key i rem lo tikah rampi le mipi zongnih tuar dih asi theo- thil poi ngai cu asi. Santlailo zapi, politics kongah a buai lomi pawl, daihnak, hngangamnak, pawkhimnak biapi ah a chiami caah cun thinphang ngai asi ko. Anmah sualnak tel loah an tuar len cang, a thi hna an thi len hawi lai. Vawleicung ram hna i komh lei si loin kan i tthentthek chin lengmang lai, bu hnih in buu thum ah buu thum in buu li ah kan i tthek lai. Global power balance tuah a har chin lengmang lai. Russia nih an ram ah western investor pawl a tthawl ah phaisa tuh duhmi an zaam dih lai, cu nih cun Russia economy a der ter lai, nitlaklei ram hna nih sipuazi dantatnak an tuahmi nih Russia lawng siloin anmah lila zong a den hna lai. Cunih rian a har ter lai, phaisa karh a thlen lai, zapi a kan tthih tthan lai. Kan vawleipi economy zong hi ruangah aimah colh ti lo. Cuvialte cu, vawleicung power game ai celhtu hna nih an i celhmi theipar asi. Ralpi a tho hrim lai lo ti cu, hohmanh nih chimchung khawh asi lo, a thawh sual ahcun, kan vawleipi cu a ciam tinak asi ko hnga.