Tulio Vulei a Hnintu Thawngpang: IS, EU le Russia i Ngiarnak

Sang Uk Ceu
Photo:sangukceu/facebook

US nih IS ralhrang pawl an hramphelh khawh nak ding ah ralring tein strategy a suai.  President Obama nih US Secretary of State John Kerry cu nichuah laifang Muslim ram le Europe ram ah a vah ter i IS ralhrang pawl hi US lawng siloin US hawi le vialte ibawm in dohtti ding in a sawm hna.  IS dohnak ding ah a biapi tuk mi cu IS pawl hmun an khuar nak Syria le Iraq ram pawngkam Muslim ram pawl nih US an dirpi a hau, cucaah Muslim rampawl lak ah US hawikom deuh poahpoah cu IS pawl dohti ding in a ceih pi hna.  Europe ram chung ah US hawikom rinhchanh deuh poahpoah an chimh chonh ve hna, cuticun US nih ai tinh ning in ram tampi nih an dir pi ve.

IS dohtti ding in US a dirpi tu Muslim ram pawl

Nizan (11.09.14) ah Saudi Arabia ram Jeddah khua ah Arab ram  hruaitu pawl hmunkhat ah a ton hna.  Cu meeting ahcun Egypt, Iraq, Jordan, Lebanon, Saudi Arabia, Bahrain, Oman, Qatar, United Arab Emirates tiin Arab ram 10 nih US he IS ralhrang pawl doh ding ah Military Coalition dir tti ding in an lung a tling.  Kamkhat lei in Iran nih Muslim  ram cheukhat le US ibawm in IS doh tti nak khua an khan mi cu a rak sawi len ve hna, a bik in Saudi Arabia nih IS ralhrang pawl hrawhhral ding in US a dir pi mi kha an nih a rak chuak ngai ve.  Zeicatiah IS ralhrang pawl cu Sunni Muslim an si i Saudi Arabia cu Sunni Muslim an si ve, cu pin ah IS ralhrang pawl nih Syria ram ah Assad cozah an doh lio tein Saudi Arabia nih a bomh hna tiah ruah mi  a si.  ( keimah ruahnak: Saudi Arabia cu nichuah laifang Muslim ram lak ah US hawittha bik a si caah US bia a el ngam lo i a si men lai.)

US dirpi ai tim lo mi ram hna

Muslim ram tthawng pakhat a si ve i NATO chungtel zong a si mi Turkey nihcun tutan US nih a suai mi strategy ah itel an itim lo.  2003 Iraq ral lio ah a ram chung vanlawng bual US a hman ter bantuk zong kha senh dawh a si ti lo.  ( keimah ruah nak: An mawh lo, Turkey nih cun Assad cozah thlak bak an duh i Syria tapung kha heh a bomh ve hna caah IS zong cu Syria tapung chung in ai sem mi an si ve, cun kamkhat lei ah US nih IS a van phomh tak ahcun a rak inuam tuk ding cu Syria dictator Assad a si, Assad caah cun laksawng tompi pek he ai lo ko lai.)  Europe ram chung ah ramtthawng a si mi Germany nih “military action ahcun kan itel lai lo,” an ti ve.  Humanitarian aid leikap lawng in tel an itim.  Cucu German Foreign Minister le British Foreign Minister nih Berlin ah press conference an tuah nak ah a chim.  Britain tu nih cun, “US nih IS ralhrang doh ding ah vawlei pumpi ifuntom ding in khua an khaan mi ah kan thinlung dihlak in kan dir pi ko, nain raltuk nak hriamnam he itel ve ding in timhlamh nak a um rih lo” tiah an ti ve, nain itel te dawh cu an si.  Culio ah France nih cun, US hnulei in a herhning poah in dirpi ding in ai tim ve.  Denmark nih cun US nih a sawm bantuk in IS raltuk nak kong ah itel ve ding in a hna a tla, Norway tu cu humanitarian aid tiang lawng hnatlak a si rih i, ral hriamnam in itel ding le tel lo ding i el cuahmah lio a si.  Kamkhat lei in Russia nih Syria ram chung ah US nih vanlawng in  raltuk nak a tuah ding mi cu a rak doh ngai ve.  Syria nih le “kan ram chung ah kanmah hnathlak nak tel lo in raltuk nak a um ahcun Syria an kan tuk ah kan ruah lai” tiah an ti ve.

Zeitindah IS cu an tuk ne lai?

IS an hram bongh ding in hnathlak cu a si cang, nain US nih strategy a suai ning tein ralring tein systematic air strikes in an tuk lai.  A sullam cu ke ralkap cun an tu lai lo, van lei tuin an tuk lai.  Cun, Iraq cozah ralkap le Kurdish tapung pawl kha heh tiin hriamnam, training pek le ruahnak cheuh in an bomh hna lai, US le nichuah laifang ngiatthlai rianttuan tti nak (intelligence cooperation) biatak tein an tthawn ter lai.  (keimah ruahnak: tutan US strategy nih hin IS an thahri tampi a chah lai, hmai ah an fong kho ti lai lo, nain can sau lak peh zulh a hau te lai, cun ground forces taktak locun an ci an hmit kho hna lai lo.)

Russia le EU ingiarnak zeidah a phak cang?

Media nih an tial lengmang cang bang in Ukraine le Russia kar buainak nak ruang ah Russia le US,EU ingiar nak cu deih lei panh lo in a zual tu in a zual ching lengmang.  EU le US nih Russia cu a dot dot in sanctions an tuah, a zia a ttinh lo i Ukraine buainak kong ah ai thlak peng ahcun fak deuhdeuh sanctions kan pek lai an ti lengmang.  Russia nih a ngai ve loh, pro-Russian pawl cu a bomh peng hna.  A voikhat nak stage 1 ahkhan Russia miphun zeimawzet visa le khualtlawn nak an phih hna.  A voihnihnak stage 2 ah Russia mirum tamlak te nih EU le US ah chawva an ichiah mi vialte an hren piak hna.  A tu a voithum nak stage 3 hi cu Russia ram sipuazi lawng siloin vawlei cung sipuazi tiluan a hnur ding mi a si caah hrial an izuam lengmang, EU members pawl zong an lung an ikhat hna lo.  Nain an hrial kho lo, lungkhong Putin cu sanctions stage 3 in a van nam cang.  Russia nih a phunphun in sanctions an tuah mi cung ah a leh rulh ve hna.  August thla thok hrawng ahkhan Russia nih USA, EU, Australia, Canada le Norway in a ra mi tisikanhnah, ngaa le saa pawl import a phih deih ve ( a ram chung ah lut lo ding in).  Cuaah Norway hi rilii ngaa export a tuah mi hi a sipuazi hrampi pahkhat a si pin ah Norway nih a rilii ngaa export a tuah nak bik cu Russia cu si kaw a phih kanh tik ah export market heh tiah a kawl tthan.  Amah Russia zong a phih mi hna ram airawl tu ah South America lei ah saa le mehhang import market a kawl, Russia zong ah saa le tisikanhnah a man a fak chin lengmang ve.

Atu hnubik sanction hi tuzerh cacawn nikhat ah khan EU nih hnatlak nak an tuah i, aruang bik cu kan hnungthla chung ah Russia nih Ukraine ramri ah a ralkap a kuat hna ti ruang bik a si.  Cacawn nili zaan ah an hnatlak mi pawl cu cawlcangh hram an thok, cu tlawmpal ah US nih EU hnathlak nak cu a van zulh colh ve hna.  Tutan stage 3 sanctions ahhin Russia sipuazi hrihram pawl kha van isel a si caah Russia cu ai muai len cang men lai.  Kamkhat lei in Russia nih sanctions an kan tuah chap ahcun kan um sawh lai lo, ai thlak ning in kan leh rulh ve hna lai tiah an ti ve.  US le EU ram pawl kha an ram chung vanlawng zuanter lo ding in kan phih hna lai tiah ai hro ve.  Russia nih a ram chung airspace a phih tak ahcun ram tamtuk sipuazi a nur ve hoi lai.

Tutan ah Russia mi pumpak a thar 24 sanctions a tuah chap i minung pumpak sanctions tuah mi dihlak 119 an si cang.  Cuticun Russia an sipuazi hrihram deuh a si mi financial, energy le defence sectors kha an si tik ah a fak ngai cang lai.  Tutan sanctions nih a hnur mi pawl cu Russia ram bank ngan panga (Gazprombank, Rosselkhozbank, Sherbank, VEB, VTB), zinaan company ngan pathum (Rosneft, Transneft, Gazprom Neft) le defence and technology company pahleikhat a phih hna.  Tik ah, tutan sanctions nih US le EU ram pawl le Asia ram tiin ram 11 nih hmunkhat zinaan khur an cawh tti nak a si mi US nichuah lei um company ngan taktak Seadrill zong a ngeitu John Ferdriksen nih Russia zinaan company ngan Rosneft he contract an tuah ruang ah sanctions nih a hnur ve.  Norway zinaan company ngan bik Statoil zong Rosneft he contract an tuah mi a um ve caah sanctions nih a hnur ve.  Kamkhat lei in Russia gas ai rinh mi EU ram pawl nih Russia nih gas a kan phih kanh sual lai maw tiah thin phang in an um.  ( Keimah ruahnak :  Norway tu cu a miak hmanh a miak te men lai, zeicatiah Norway hi Europe ram chung ah oil le gas export a tuah kho bik pahnih nak a si i, Russia nih a phih kanh hna ahcun Norway nih tampi a chuah a hau lai, a man fak deuh zong a hauh khawh hna i income a lut tam deuh kho.  Nain caan sau a rauh ahcun Norway nih Russia tluk in EU ram chung kuat awk resources a ngei lai lo.  Cucaah hnubik Russia sanctions an tuah mi caan sau a rauh sual ahcun Russia a tuar ngai lai, cukhawh cun EU, US le Asia ram zeimawzet a hlanh te lai.  Culio ah China nih caan ttha a lak lai i Russia import le export market vialte a hui te lai.)

References:

http://www.dn.no/nyheter/utenriks/2014/09/12/0730/DNO-ASA/10-arabiske-land-vil-kjempe-mot-is

http://www.dn.no/nyheter/utenriks/2014/09/12/1016/disse-russerne-rammes-hardt-av-sanksjonene

http://www.nrk.no/verden/eu-sanksjoner-klare-fredag-1.11927193

Scroll to Top