Norway Holh Tuanbia

BY PETER SANG

Norway ah holh phun 2 atlangpi in hman a si. Cu hna cu; Nynorsk (Landsmål) le Bokmål an si. Sami pawl holh zong khi Norway upadi ah official holh phunkhat ah telhchih asi ve. Cozah upadi ah a ummi cu, NRK (Norway TV) ah khin a tlawmbik 25% khi nynorsk a si hrimhrim lai ti a um. Cun sianginn zong ah hi holh phun hnih hman hrimhrim ding ti a si. Hmunhma zulh in le umnak zulh in holh awchuah tete ai dang cio ve hna i cu hna cu ramchung dialects tiah an ti hna. Dialect hna hi a awchuah ai dang ngaimi zong an um len nain pakhat le pakhat an i thei kho hna. Dialect cu a phun a tam ngai, a cheukhat Kommune hna ah cun dialect hmang in anmah khuachung tadinca le magazine hna an chuah ve.

1814 kum Danmark uknak tang in an chuah hnu ram uknak phunghrampi an ttialmi hmanh kha Norway ca in a rak si lo I, Danmark ca in a rak si. Aruangcu, Danmark ca hi kum 1380 hnu in ram hnih kawmh in hmandeuh chin lengmang a hung si caah a si. Norway nih ram uknak a mah tein a hmuh hnu hmanh ah Danmark holh hi khupi deuh le mi sikho deuh nih cun hman peng a rak si. Danmark holh thiammi cu, upper class (phunsang) deuh ah ruah an rak si.

AD Kum 700 in 1350 tiang hi cu, Danmark ca zong an rak hmang lo i, atu an hmanmi Norway Nynorsk le Bomål zong a rak si lo. Nørront timi holh le ca an rak hmang i, cucu a tu lio Island ram minung pawl nih an hmanmi holh he khin ai lo ngai tiah an ti. Ca ttialdan Grammar zong atu hmanmi ca he hin ai lo lo , phundang pi khi a si. Hi holh hi Kasusspråk ti zong in an auh.

Nørront /Kasus holh hi ziah nihin ah Norway minung pawl nih an hman tilo tiah cun, 1350 lio hrawng ah hi holh a rak hmangmi hna mi tamdeuh le, cathiam deuh pawl zawtnak thalo/ pulh zawtnak nih a rak thah dih hna caah a si. Holh le ca a nunkhawhnak ding caah a phunphun in an ni rak zuam ve hna. Norway tuanbia ah a min a thangbikmi hna holh kilvengtu/ sersiamtu hna cu 1. Knud Knudsen 2. Ivar Aasen 3. Henrik Wergeland 4. Asbjørnsen le Moe hna hi an si.

Atulio hman ngaimi Nynorsk a rak sertu cu Ivar Aasen a si. Norway ramchung an hmanmi dialects a phunphun khawmh in holh phunkhat kan ser lai, ramdang miphundang holh va lak len a hau loh tiah a titu pa hi P.A Munch a rak si. Hi pa ruahnak idea a rak pawmtu hi a tu nynorsk ser hmasa tu pa Ivar cu a si. 1885 kum thawk in hi holh hi ramchung official hmanmi holh phunkhat ah cozah nih a rak pum.

Bokmål tu hi cu a tlai deuh 1907 lawng ah zapi hman khawh ding in timhtuah a rak si. Hi holh serhram a rak thawktu pa hi Knud Knudsen a si. Bokmål hi khuazei dialeck hmanh he tampi ai lo lo I, hi holh lawng hi a thiangmi Norway holh a si lai tiah a rak thawktu pa nih a rak ti bal. Ati ning tein nihin ah cun Nynorsk nak in Bokmål hi hman deuh a si cang. Ramdang in a rami hna mithar ca zong ah cawn bikmi ca cu Bokmål hi a si cang. Cawnding zong ah a fawideuh an ti cio.

Acunglei kan ttialmi holh pin lei ah pakhat a um rihmi cu Samisk holh a si. Hi miphun holh hi atulio Norway holh he cu, ai dang tukmi holh a si. Kawlholh le Laiholh bantuk khi a si. Sami mipphun pawl hi, Russsia, Sweden, Finland ram hna ah an um rih. Norway a ummi Sami milu zat hi 30, 000 hrawng an si ti a si I, adang ram thum a ummi hi Norway ummi hna nak in an tlawm deuh. 20, 000 in 30, 000 karlak an si ti a si. Hi holh hi Samisk pawl umnak sianginn ah cun tha tein an cawnter ve hna ko. 1960 kum thawk in sianginn ah Samisk holh cawnnak an thawkpiak ve hna i, 1987 ah hin Sami pawl hruainak phunghrampi zong an holh in an chuah khawh ve cang. 1988 ah an tuahmi Norway upadi ah, Sami holh le ca a thanchonak ding caah le, an miphun a kilveng tu ding ah Stortinget (Norwegian parliament)  nih tuanvo a ngei tiah an ttial.

(Note: Pehthan te ding in rak tialmi asi )

Scroll to Top