By, Manu Hlawntiniang Mangdun
Biahmaiṭhi
Norway ram um Chin mino pakhat dirhmun in ka hmuhmi le tonmi tampi a um len. Mino pakhat ka sinak in sianginn ka kai lioah siseh, cun ka dih hnuah siseh Norway Chinmi i ṭhihruainak tete ah kaa telmi nih hmunton tampi a ka pek lawng siloin ruahnak thar tampi a ka pek. Fim cawnmi le ka hmunton thawngin thil tampi ka lung a rak pian tawn lomi zong thuk deuhin hmuh khawhnak ka ngei. Ka hmuhtonmi chungin a tanglei ah innchungkhar kong, i ṭhihruainak le fimcawnnak tiin ṭhen in tawifiang tein ka rak langhter lai.
Innchungkhar
Innchungkhar hi kan hrampi le kan tuanbia aa thoknak hmun a si. Ralzam kan sinak le ralzam si ruangah kan tonmi nih pumpak pakhat cio a ka thlen i innchungkhar sining zong a thlen ve. Innchungkhar umtuning le nu/pa dirhmun tampi aa thleng. Cu nih thil tampi kan cawn thiam lomi le a harmi tampi a chuak. A fawinak in innchungkhar pawcawmnak caah pa le nih kawlhawl a haumi dirhmun in ahopoah nih kawlhawl khawhnak ram ah kan phan. Cu nih thil tampi a thlen. Cu kongah pehtlaiin kherhhlainnak ah hmuhmi cu ralzam chungkhar ahhin pa nakin nu hi an phaknak ram i holh le nunnung aa lak a fawi deuh ti hi a si. Cucu Norway Chin chungkhar zoh ah a si vemi a si. Kan nule pawl holh leiin siseh, nunphung leiin siseh, fimcawnnak leiin siseh thil sining an dawi kho ngai tiin ka hmuh. Pa le ṭha tukin a dirkamh khomi dirhmun ah an um lawng si loin fale ca zongah a ṭhawngmi nu dirhmun ah a um kho dingah tampi an chuak.
A ṭhawngmi le a makmi nu tampi chuah cu a ṭha tukmi a si tiah ti khawh nain hmaileiah a hman zia kan thiam lo ahcun buainak tampi innchungkhar le innlengah a chuak ding a um. Mino dirhmun in cucu ka chimmi a si. Nu le pa covo aa khat tiah a pommi ka si ve. A hlan ahcun kan pale hi aa thleng kho lomi le thil sining/hmuhning an i ziakmi lengmi aa thawn bak lomi ah hmuh peng le mawh rak phorh peng an si nain atu ahcun kan nule tu hi mawh phorh an hauhnak tete a um pah cang tiin ka hmuh. Ran tuk ahcun lenh sual le midang philh hi a fawi te mi a si. Kan pa le nih an i harh tuk buin an i thlenmi le cawnmi tete hmuhpiak thiam zong a biapi ngai.
I ṭhihruainak
Norway um Chin miphun hi khrihfabu le vawlei lei i ṭhihruainak ah thazang a chuah ngaimi kan si hna. Kan pale nih NCCF rak dirhka hrawngah phak bal lo, hmuh bal lo khua ah har ngai in mah tangka he tlanglawng in meeting an rak tuah tawnmi an chim ka theih tawn. Zeitluk in dah hruaitu nih cun i pek le i zuam a herh timi langhternak chim tawnmi a si. An chim bantukin caan, thazang le chawva dih in kumhra reng lo tihin kan kal cang hna i kan rethei ngai cang hna. Khoika hruainak hmun vialte ah ka hmuhmi cu caan sau tuk upa ṭuan ruangah retheih in thazang le ruahnak a reumi (burned out) hruaitu hi an si. I telnak hmun a tam, tel caan a sau. Hruaitu thar le ruahnak thar a chuahnak hnga ding caah lam a dontu zong a si tawn. Cu bantuk a kan chim khotu le lam a kan hmuhsak khotu hruaitu zong kan herh.
I ṭhihruainak kongah hmailei caah saduh ka thah bikmi cu khrihfabu vialte ah Pastor tling tein ngeih hi a si. Khrihfabu ah pastor kan ngeih hna lo ruangah chungtel lila nih thil tamtuk kan hrawhmi le kan vaivuanhmi a tam ngai tiin ka hmuh. I hmuhthiam lonak, i ṭhennak a chuahpi lawng si loin khrihfabu ṭhancho ding tlukin kan ṭhancho lomi hi hruaitu ṭha kan ngeih lo ruangah a si. Mino kan tlau lonak hnga ding caah mino nih zohchun khawhmi hruaitu tampi kan herh.
Fim cawnnak
Kum 2018 Chin Student Union report ah Norway Chin mi chungah bachelor a kaimi 100 kan um i master a kaimi 17 kan si tiah a langhter. Mah report nih a langhtermi cu fimcawnnak hi upa mino nih biapi ah kan chiah ko timi a si. Kum 2018 report a si caah sianghleirun a kai hmasami, lungfim hnu in Norway a phanmi pawl an si ti theih khawh a si. Aruang tampi lak ah a si khomi cu kan ram i kan rak tonmi harnak ruangah pumpak in siseh nulepa thawngin siseh fimnak a biapit zia an theih caah a si kho. Hmailei ah mino deuh nih fimcawnak hi a biapi tuk in an chia te hnga maw ti hi ruah awk ngai a si.
Fimnak kan cawnmi zong i upat piak thiam a herh ngai. Alakin ṭuan timi nunphung nih hmailei ah khrihfabu le phu ṭhihruainak ah i tel zuam lonak le i biatak lonak a chuahter kho. Hmailei caah phan a um ngaimi a si. Mino tampi fimnak a ngeimi va um hmanh hna sehlaw an fimnak kan sunlawih piak hna lo i kan hman thiam lo ahcun kan miphun caah a paam tuk hringhran.
Biadonghnak
Norway Chin mino dirhmun in kan sining ka zoh ah ka thinlung a rit lo. Pathian nih lam a kan hmuhsak lai i kan umnak cioah thluachuah a phortu miphun kan si lai ti ka zumh. Fimnak a ngeimi mino tampi zong kan karh te lai. Pakhat le pakhat hmunhma i pek thiam le i hman thiam ahcun Norway Chin miphun caah kan i hlawknak lawngte a si ko lai. Hruaitu ṭampi kan herh. Hruaitu ṭha a serchuak khomi zong si hram hna usih.
(Note: Hi capar hi “Mino Civui 2021”, Froland ah tuahmi capar ttial zuamnak ah “Norway Ram Um Chin Mino Pakhat Ka Sinak In Ka Hmuhning Le Ka Tonning” timi tlangtaar in pahnihnak laksawng a hmumi capar a si. Catialtu hi Manu Hlawntiniang Mangdun a si. )