By, Dar Sang Khar [68 th Chin National Day, Bryne]
Mirang nih an rak kan uk lio ah, tlangcungmi pawl hi India mi hna le Kawlmi hna he kan khua sak ning le kan lung put, kan nunphung hna aa dan hi fiang tuk in an rak kan hmuh khawh. Miphun dang kan sinak kha fiang tein an kan hmuh, an kan theih khawh caah a dang tein uknak phung an kan ser piak i Chinhill Regulation Acts in an rak kan uk. Cu ve bantukin Independence zong hi Kawl le India he fonh loin a dang tein pek an rak kan duh. An phan mi cu tlangcungmi pawl hi India le kawl mi hna kut tangah an tla sual te sual lai ti phannak an kan ngeih piak chung cang caah a rak si.
Mizo ram kan pu le hna nih Mirang bawipa sinah India he hmun khat teah Independence rak kan pe uh an rak ti lioah hin Mirang bawipa cu a thin a hung tuk i Mizo kan pu cu a bengh an ti. Kannih Kawlram zong Aung San London khua ah Independence a va hal ve lioah Kawlram pumpi huap cain a rak hal caah Mirang nih tlangcungmi hna hnatlaknak tel loin Kawl ti mi min tangah anmah hna Independence cu kan in pe kho lo nanmah ca lawng i hal ko uh an rak ti. Cucaah, Aung San cu a rak kir than i tlangcungmi hna he hmunkhat teah independence cu lak ti dingin Pinlung khua ah Feb-12, 1947 ah sizungzii a rak tuah. Kan pupa hna nih kan luat zokzoknak a si ah cun tiin kawl he hmun khat ah independence cu lak ti dingin hnatlaknak min cu an rak thu. Cuticun 1947, Feb-12 ah Shan, Kachin, Chin ti mi upa pawl i tel in Union of Burma ah hmun khat te ah umti dingin Pinlung khua ah minthutnak an rak ngei. Cu ti cun caan a hung kal i 1948 January ni 4- ah independence cu pek kan rak si.
1948 January 22 ah Laitlang ngiatthlai tu um dingin hnatlaknak an rak ngei i, cu cu January 28- a vawi 7- nak MP (vuanci) pawl meeting ah a thehlulh i cuticun Feb- 5 ah lai tlangah ngiatthlai tu Commission cu an rak dirh. Hi ngiatthlai tu pawl nih Ramuk bawi hna le mi pi hna cu zei mawzat i tonnak kan Laitlang hmun dang dang ah an ngeih hnuah Laitlang khua pi Falam ah 1948 Feb- 19-22 tiang mipi i tonnak an rak ngei. Hi Conference pi a ni 20 nak ni bia khiah nak in Ramukbawi uknak cu kal takin mipi nih thimmi Democracy phungning in i hruai dingah lungrual tein votes in bia an rak khiah. Cu ni cu 1950- kum ah Chin Council Affairs nih “CHIN MI PHUN NI” ti ding in hnatlak nak an rak ngei. Cucaah 1951 Feb-20 ah a voikhatnak “CHINMI PHUN NI” cu Mindat khua ah tuah a rak si.
Chin Miphun Ni Zeitindah Kan Hman Lai?
NIhin ni i kan tuah mi CND hi zeiban tuk sullam dah a ngeih i zei tin in dah kan sunsak lai i kan lawmh lai ti ruah pah bu in bia tlang pa 3 in ka vun langh ter.
Chin miphun cu khuakhat le khuakhat aa do tawnmi aa ral tawnmi kan rak si na in kan pupa hna nih Falam khua i i ton nak an rak tuahnak thawk in miphun u nau khat hmunkhat te ah a tang ti ding kan si ti mi lung rual nak kha ruah bu in.
Hi vulei pi ah hin phunglam le ramri ngeih in khua a sa mi miphun pakhat kan si ve nak theihpeng bu le vawlei zong nih an kan theih i an kan hmuh ve nak ding ca ah.
Kan Pathian nih miphun phunkhat sikhawhnak le ram ngei khomi miphun sinak thluchuah a kan pekmi hi theih bu tein CND hi kan sunhlawih i kan lawmh ding ni khua a si.
“Miphun” timi hi kan Baibal chung ah kan hmuh. Pathian nih rian a rak tuan tik ah miphun in rian a rak tuan. Miphun in a rak thim hna i umnakding ah ram le hmunhma a rak pek hna. Hruaitu a rak thimpiak hna i a pakhat nak an hruai tu Moses hi a miphun a dawtnak le a tanhnak lungput kha Pathian nih a zumh ca ah Isarel miphun hruaitu ah a rak thim. An tuanbia zoh tikah nihin Chinmiphun nih kan lawh ngai hna? Ram tampi ah an i thek i an phaknak le an khuasaknak hmun poh ah Pathian an i tlaih i an miphun an i tlaih peng. America khuasa mi hna nih an miphun tuanbia kha musium nganpi ah an i chiah i cu cu america i achuak mi an tefa pawl kha an vazoh pi ton hna. Khan tampi chung ah an pupa hna tuanbia le an nunphung an thilthuam nuamhnak phunphun an chiah i luh hmasanak khan pawl ah cun nuamhnak phun phuna um i hmaipanh ngai le nuam ngai in an lut an chuak. Sihmansehlaw a donghnakbik khan ah an va luh tik ah cun Hitler nih an miphun a rak thahnak hna tuanbia an va hmuh tik ah cun an lung a kuai mitthli he an tin. An miphun dawtnak le tanhnak an thisen ah a lut. An ram caah rian an tuan i thil tampi an tuah. Nihin an ram chung ah khuasa mi hi million pa 5- hmanh an tling lo nain an ram le miphun kilvennakding ca ah vulei cung ah ralkap thazang tambik ngeimi an si ve.
Kan miphun nih Norway kan rak phan ve tikah Norway cozah nih Chinmiphun tiin a kan cohlan ca ah kan holh kan ca kilven nak caah ca chim tu saya an kanpek. An miphunpi ni ah nanmah nan miphun thil ihruk uh an kan ti ko. Cuticun rampical le ramthangcho pawl nih Miphun timi hi an upat. Pathian thimmi Miphun aa ti vemi kan si i Pathian nih a kan pekmi kan miphun hi kan kaltak lo ding le kan holh kan ca kan thancho ter i kan nunphung kan kilven ding hi kan mah kan rian a si.
Remh awk cawnnak a herhmi kan lungput
A tu kan dirhmun le kan lungput hi remh khawh sisehlaw ti ka duh ngai mi pakhat le kan umnak miphun an lungput cawn awkah ka duh ngai mi pakhat.
Kan miphun lungput ah a tlau in tlau seh ti ka duh ngai mi pakhat cu MINUNG KAN I TLUKDIH” timi lungput hi a si. Minung hi i tluk dih phung a silo i i tluk dih khawh zong a silo. Cucaah Refugee ciocio kan i tluk dih ti mi lungput hi cu kan remh ah a tha ko lai tiah ka ruah. Kan um nak miphun an lungput kan cawn ah biapi tuk in ka ruah mi cu; “Dinnak Lungput, Thildik Ttanh, a rang kha a rang an ti i a nak kha a nak an ti fon ko. An mit a fiang, an lung a thiang, zumhawk an tlak. Cu lungput ahcun thluachuah a um. Ram thangcho le ram pical nih suttung bangin an i tlaih mi lungput a si. Cu caah mifimmi midikmi le mitha pawl nih an nun chung ah dawh te in an tuanbia an tial i an thih hnu ah a nungmi nih cawn awktlak le zulh awk tha ro ah an chiah tak.
Norway ram ah zeitindah kan tuanbia kan tial lai?
CND cu lungrualnak in rak thawk mi a si. Cu ban tuk in kan pupa hna cu anlung aa rual, an idaw, an ral atha, thildik an tanh, zumhawk lungput an rak rak ngei. Cuve bantukin kan Baibal ca Phungthluk bia nih a tial mi cu miphun a lian ngan ter tu cu Din nak a si a ti. Din nak nun in kan miphun a lian ngan tertu pumpak pakhat cio kan lungput si hram seh.