Ramdang Um Chin Miphun Hmailei Kan Dirhmun Cuanhchungnak

By Mang Bawi Lian

Biahmaithi

2020 kumthar ni ah Pastor pakhat nih a tu kan chan hi  “Vaivuanh Chan” a si ee a ti. Zeitindah kan chan hi ka auh lai ti ka ruah i, ka theih khawh lo lio teah a khen taktak. Biaknak zongah kan vaivuan. Kan i cawh dih. Uknak lei zongah kan vaivuan. Zalonnak kan hmu ngaingai lo. Pawcawmnak zongah kan vaivuan. Cu ruangah ramkip tiang kan vai. Zatlang nun zongah rang tuk in kan vaivuan. Lai nunthlum a lennak a bi chin thuahmah. Lai dawk lo, Kawl dawk lo, Mirang dawk loin nunphung kip nih a kan zelh i, cawlcawmolh in a kan umter.

Kan ram in thilchuak a um lo caah ramkip ah kan vakvai. Ralkap tlak chan ah ralkap kan tla cio i, Mizo ram kal chan ah, Mizo ram ah kuli kan ttuan cio hna. Suikhor cawh chan a phan i, suikhor cawh ah Kawl rawn ah kan zuang dih tthan. Pastor chan a phan hoi i, tanghra awng ti-tak-in Bible sianginn kai kan i thawh dih tthan. A donghnak bik ramdang kal a hong phan i, ramdang ah kan phan dih cio hna. Zei poh hi Pathian Plan a si. Kanmah tein kan i uk khawh lo caah le kan ram a tthat lo caah vaivuan taktak in caan kan hmang thluangthluan. Kan vaivuanh tuk caah kan vuivai dih. Khatlei cun kan mawh ve lo, kan dirhmun nih a pe lo.  Khatlei cun vawlei hi khuate pakhat bantuk a si caah zei poh kan i hrawm ning a ran tuk caah a chia zong kan i lak a fawi i, a ttha zong kan i hrawm a fawi.

Ramdang ah zapi kan phaknak hi kum 20 velchum a si i, kan dirhmun zoh ah tthatnak tampi kan tem bantukin thinphannak zong a tampi ve cang. Hmailei kong hi hopoh nih kan khap tawk cio in kan cuan cio. Hmailei ah zeidah kan lawh te lai ti hi mipem pawl tuanbia zong in i zohchun khawh a si i, a luancia kan tuanbia le nihin kan dirhmun zoh zong in cuanh khawh chung a si. Hmailei kan dirhmun hi nihin kan dirhmun cungah tampi aa hngat caah tulio kan boruak a dikthliar deuh in tlawmpal a tanglei ah kan von zoh tti hna lai.

Kan nunphung kan kilveng kho lo

Cancuh in biachim ahcun miphunpi bak kan si ti ding a si. Asinain miphunpi kan si lonak a tampi. Cu chungah kan nunphung kan kilven khawh le kilven khawh lonak hi aa tel. Kan nunphung chungah a ttha mi khual dawt, hawikom tlaihchan, thlachiat ruah, dinfel, ningcang tein tthit-um le nulepa upat te hna hi Khrihfa kan si hlan in kan rak i nunpi dih cang. Asinain pianthar chan leh tu ah hmuh awk an har chin lengmang. Miphunpi lungput a tlau ziahmah. A lingtalet in thil tampi a kal. Mirang ram kan phak bak in mirang nunphung tu kha kan uar deuh i, kan i lak dih colh. Kan nunphung aa dawhmi tete hmanh sunhsak khawhnak thazaang kan ngei tilo. Chankhat chungah tam tuk kan thlau manh hna.

Lai holh kan sunhsak lo

Miphun dang holh thiam le nunphung theih hi midang teinak caah tawhfung a si. Asinain mah holh nakin miphun dang holh uar deuh belte cu tlau a si cang. Laimi cu miphun hme kan si caah hip kan fawi. Mizo ram a ummi nih mizo holh kan uar deuh i, Kawl rawn ah a ummi nih Lai holh ka thiam setsai lo ti kha kan uar deuh. Mirang ram kan phan i, kan umnak mirang ram holh cio kha innchungkhar le mah Lai hawi sin tiang hman deuh a si hoi. Holh hi mi a dawk i, mi zong a dolh. Kawl holh na hman tam deuh ahcun Kawl nunphung na tlaihchan deuh ko lai. Na umnak mirang holh lawng te na kaa ah a chuah ahcun mirang nunphung nih hip mi na si ti a fiang ko. Holh nih nunphung hi a kemh chih zungzal. Ramdang ah fale nih Lai holh kan thiam lonak hi nulepa le pawngkam ruangah a si bik.

Peng ttanh (Tribalism) a tam tuk rih

Pengtlang le khua hi dawt ding a si. Asinain pengtlang kan ttanh ruang ah miphun huap rian kan papek khawh tilo mi tu hi cu a poi tuk cang. Pengtlang thil a si lomi poh cu daithlanh a si cang. Mah pengtlang ttanh ruangah pengtlang dang kan hmu kho ti hna lo. Laimi bu rian kan ttuannak tiang a hnorsuan i, a hrawh tawn. Kan pengtlang kong a si lomi poh cu kan nun (area) ah an i tlum tilo. Pengtlang in Khrihfa bu tiang kan dir rih. A ruang bik cu tlangholh kan ngeih lo caah lungrualnak tiang a kan hnorsuan dih. Cu ruangah ramleng tiang pengtlang thisa a linh tawnnak hi a si. We are one in Chin kan si lo. We are Chin kan si.

Mino le upa kan i hlaat tuk

Ramleng ko ah mino le upa hi kan i hlaat a zual. Nunphung pahnih nih a kan ceh i, fak pi in a kan rial. Mino le upa karlak ah awngkua (Gap) nganpi a um i, heh tiah kan duhnak kan i dawk. Zatlang nun ah kan i dawk. Khrihfa bu zongah kan i dawk i, innchungkhar tiang in kan i dawk. Mino nih upa duhnak kawl a um tilo. Upa zong nih mino duhnak theihthiam piak a um ve ti lo.

Mino mit ah upa hi kan hrut chin thluahmah. Nuhrin covo a san tuk naak hmunah kan um tikah kan umnak ram nih a onhmi poh mino nih kan cohlan khawh dih ve. Kan umnak phungphai ruangah nulepa mitthli a tlami zong a tlawm tilo. Lai nunthlum le Khrihfa nunphung he kan i hlat chin lengmang. Khrihfa bu zongah mino nih chanthar kalning in Concert phun le a nuam zawng lawng tein hruai kan duh. Bible ah zeitindah a um, lamkaltu chan ah zeitindah Khrihfa bu hi an rak kal ti theih kan i tim tilo. Upa nih le pianthar theng kha biapi ah chiah ve lem loin hlan kal ning (Traditional) biaknak sawhsawh peng in kal kan duh ve. Kan i ton khawh lonak a hrampi cu Pathian Bia ah kan kir veve lo caah a si.

Khrihfa bu lente kan i celh tuk

Laimi cu Khrihfa bu ah kan um bik caah ramdang kan hong phak cio tikah biakinn hi tuaktan hmasa bik a si tawn. Mi hmasa deuh cu um phung a si caah bu le biakinn zong tawlreltu um cio a si. A hnu ahcun tuanbia ttialtu tiin min le upa ttuan kongah buai lengmang a si. Cucaah zumhning a si lomi kong ah tthennak a chuak zungzal.

Khrihfa bu cu inndang chuah le zumhning lawng nih a kan tthen awk a si. Cu zumhning chung hmanh ahcun; (1) Liberal; Bible a zum dih lomi le a ping zumhnak (2) Pentecostal;  lamkaltu chan bantukin Thlarau riantuannak a um rih ti a zummi le (3) Biblical Separation;  zohdawh ningcang tein Bible lawng aa tlaih mi piangthar dik tiin phunthum kan um. Zei tluk in bu (Denomination) a tam len zongah a tlangpi in kalning cu hi phunthum lawng hi kan si ko. Khrihfa bu cu Bible kan zumhning hrampi aa dan ruang lawnglawng ah kan i tthen ding a si.

Zumhning ruangah a si lomi tthennak cu dongh a thiam lo. Mi hmasa, bu dirhtu le upa ttuan i cuh ruang ah tthennak cu caan a rauh le milu kan tam cun a chuak tthan zungzal. Ramthumnak Khrihfa bu kan i tthennak hi zumhning ruangah 10% sisehlaw 90% hrawng cu pengtlang ttanh in upa ttuan i cuh le mi hmasa kan si ti in Khrihfa bu humhak ruang ah hin an si bik tawn. Hihi a hrampi cu Khrihfa bu lente i celh le piangthar Pastor doh ttih a nun ning kan fian lonak in an i thok. Nihin ramleng mino pehtlaihnak a hrawktu bik cu bu tthen a tam tuk mi hi a si. Zumhning ruangah a si lomi tthennak hi ngol a cu cang.

Zei dirhmun dah kan phak te lai?

Mipem si hi mipem caah a har bantukin, ramngei ca zongah a har. Kan saduhthah cu ramdang ah a pemmi nih Lai nunphung le Khrihfa nunphung thlau lo hi a si. Cu kilvennak caah a ttha bik mi cu Khrihfa bu le bu (Society) pawl hi an si. Asinain nihin tiang ah a kan tthathnemnak a tampi nain kan i tthen tuk caah le mirang nunphung nih a kan hip tuk caah fale kan riangvai ngaingai cang. Ziah Lai nunphung le pianthar thengtheng cu kan ti manh cang.

Khrihfa bu zongah mino tampi cu pumh kan huam tilo. Biakinn kan panh zongah kan i nuam tilo. Biakinn kan phak zongah nuamhnak (Entertainment) le hawikom he tonnak (Social) ca deuh lawng ah kan phan cang. Kan cung um nulepa pawl an i dawt lo caah mino zong naihniam tein kan i pehtlai kho tilo. Lai khat hawi lampi kan i ton hmanh ah kan i ngamh ti hna lo. A fiang mi cu Khrihfa bu hi an rawh tuk caah Khrihfa bu nih mino tampi hi a kan sersiam kho ti lo.

Vakok le sialu hmelchunh kan ngeihmi zong nih a kan tlai kho hlei tilo. Lai holh ee, Lai nunphung ee kan ti len zongah upa tiang hmanh mirang nunphung kan i ziak tuk cang. Laitlang um mino tampi hmanh kan tlau cuahmah lio ah ramleng in Lai nunphung dirpi ding cu ramleng um mino dirhmun cuanh ah thil fawi a si tilo. Nulepa le Lai holh cu zahpi ding dirhmun ah an um chin ko cang.

Ramttha ah a ummi fale cu mirang nunphung deuh kan hman caah Lai nunphung he cun kan i hlat chin ko lai. Nulepa nih kan duh lo zongah kan kham kho chin ti lai lo. Mino cu chim lo, lungfim cia in a phanmi upa hmanh dahkaw kan tlau cu. Biakinn hmanh hi fale le mino nih kan phak duh tilo caan a ra lio.

Ramleng mino zong Laitlang ah rianttuan hram kan i thok cang. Lai nunphung le Khrihfa nunphung theng he si loin mirang nunphung he NGO bantukin rian kan ttuan ding caan zong a ra lio. Zorchuknak le tthanchonak fak pi in an i pai thluahmah lai. Tangka le rawhnak an karh veve lai. Ramchung mino tampi zong chan kan dawi thluahmah ve lai caah Khrihfa nunphung le Lai nunphung hi an loral ngaingai te lai. Nihin global chan ahcun nunphung pakhat kan i hrawm caah kokek nunphung tampi cu tlawmpal tete lawng hman an si cang.

Zeitindah kan i kilven lai?

A si ahcun zeitindah kan i kilven kun lai? Kan nunphung le Khrihfa kan sinak kilvennak caah lam a tang mi cu vawleicung ah a hlun bikmi innchungkhar hi a si. Cu hmanh ahcun innchungkhar i Pathian Bia lawnglawng nih a kan tlaih khawh te lai. Minung a kan thleng khotu cu Pathian Bia lawnglawng hi a si. Fale Lai holh an thiam lo ti thengtheng nak in an thiammi holh pakhatkhat tu in innchungkhar ah Pathian Bia kan tuh peng ulaw, Pathian dawtnak kan thei ko lai. Pathian kan ttih ahcun nulepa zong kan upat ko lai.

Pathian Bia kan ken ahcun Moses bantukin miphun kan daw ko lai. Laimi kan si kan i zahpi lai lo. Laica, Lai holh le Lai nunthlum zong kan tlaihchan ko lai. Bu (society) pawl zong kan tthawng ko lai. Innchungkhar an tthat ahcun Khrihfa bu zong an ttha ko lai. Khrihfa bu dawt cu innchungkhar tthat ter hi a si. Pathian dawtnak a theimi nulepa vialte nih innchungkhar ah Pathian Bia in nifatin nan kan cawm lawngah hmailei chan tiang miphun dangah kan hmun kho lai. Pathian Bia in cawmmi fale cu Pathian nih chan tampi tiang a zulhdawi tawn hna. Nulepa nih Pathian le miphun nan dawt taktak ahcun innchungkhar ah Pathian Bia in cawm hram kan thok cang u.

Webmaster note: Acunglei capaar hi 72nak Chin National Day (Rogaland, Norway) ah tuahmi capaar ttial zuamnak ah pakhatnak a hmumi Mang Bawi Lian ttialmi capar asi.

Scroll to Top