Norway Umnaknawl Kong Ah Theihawktlak Tete

By PETER SANG

Norway ram umnak nawl (opphold tillatelse)

Norway ram ah thla thum tiang cu visit VISA in um khawh a si nain cu nak tam a um ding poh nih ngeih a herhmi cu umnaknawl /riantuannak nawl ( Norsk: Opphold- og arbeidstillatelse, English: Stay and work permit )a herh. Umnak/riantuannak nawl mizeibantuk dah an pek hna ti hi a tawifiannak in phun 5 in ka vun tial.

1. Ramdang in riantuan a rami (immigrant worker)

2. Ramdang in sianginn a rak kaimi (foreign student)

3. Refugee in a rami le dawrnak a halmi (quota refugee & asylum seeker)

4. Chungkhar um ruang ah a rami (family reunification)

5. Harsatnak a tawngmi (humanitarian ground)

Ramdang in riantuan a rami

Norway ram ah riantuannak nawl a ngeimi ramdang in a ra mi minung 106, 000 ( Sep; 2008) an um. Tambik cu Polan an si i Germny hi a pahnihnak an si. Hi hna pawl hi rian an tuannak contract period chung lawng umnak nawl an ngei. Mi cheu cu, rian contract a dih hnu zong ah umnak nawl an sok beh, chungkhar a ngeimi hna nih an chung le zong an auh beh tawn hna.

Sianginn kai a rami ramdangmi

Ramdang in sianginn a rak kaimi hna kha phun hnih in then khawh an si. Apakhatnak; anmah tein a sok i sianginn nih an pawmmi hna le cun sianginn pakhat le pakhat hnatlaknak an ngeihmi cung ah sianghngakchia zeimawzat kha kum cheu/khat/hnih ti in an i thlah tawn, cucu student exchange or student utveklsling an ti. Kum 2008 ah khan ramdang in sianginn Norway ah a rak kaimi sianghngakchia 12, 000 an si. Hi hna lak ah tambik cu Germany an si minung 700 an phan. China zong an tam ngai ve, 570 tiang an phan ve.

Refugee le asylum seeker

Norway um kanmah Chinmi mitamdeuh cu refugee si hnu in a rami kan si. Norsk in overføring flyktning an kan ti. Cozah le UNHCR hna pahnih hnatlaknak in lakmi kan si. Norway zong nih 1951 refugee convention an tuah lio ah refugee pawl zohkhenhnak ka pek ve ko hna lai tiah biakam hnatlaknak min a rak thut ve caah kum chiar zeimawzat a lak tawn hna. Kum 2008 tiang ah Norway ram chung a ummi refugee vialte an rel tik hna ah 132, 000 an um ti a si. 2007 thawk in kum khat ah 1200 kan lak hna lai tiah parliament biakhiahnak an tuah. 2009 lak ding 1200 lak ah 55% hi nu an si lai tiah cozah lei report pakhat ah an tialmi zong a um. Cu report chung lila ah ai tial chihmi cu; Norway ram he pehtlainak a ngeimi, chimduhmi cu chungkhar a ngeimi kawlram refugees zong minung 100 tiang kan laak rih hna lai a si.

Dawrnak a halmi hna (asylum seeker) cu; ramchung phanhhnu ah dawrnak/refugee sinak a halmi hna an si. Dawrnak (Asylum) an hmuh ah cun refugee an i cang ve. An nih he kan i dannak cu; cozah le UNHCR riantuan hnatlaknak in lakmi an si lo. Minung zeizat dah dawrnak kan pek hna lai ti zong a zat taktak khiah awk a har. Aruangcu, vawleicung ralthawk ning, khuacaan umtuning, politic umtuning nih lai a rel ngai caah asi.

Chungkhar ruang ah a rami (family reunification)

Chungkhar titikah ai naihbikmi (unau, nuva, pa/nufa tbk.) kha a chimduhmi cu asi. Hi zon ah phun tampiin an then rih. Bianaah fale an si ah cun kum 18 atling rihlomi, nulepa an si ah cun kum 60 cung silole riantuan/bochanawk a ngei lomi tibantuk in an then rih. Hi bantuk in a rami hi a voikhatnak ah umnak/riantuannak nawl kumkhat chung an pek hmasa hna, cuhnuah kum 2 chung umnaknawl karhter khawh asi ve.

Harsatnak a tongmi (humanitarian ground)

Hi hna hi ram chung phanh hnu ah zawknak ruang ah maw, buaibainak ruang ah nuleva I thennak ruangah maw, a dang tihnung kho mi thil pakhatkhat ruang ah pek khawhmi umnaknawl a si. Bianaah nu pakhat a va refugee siruang ah Norway a rat ve i, a va he buaibainak ruang ah ai thenmi, amah tein refugee status a hmuhve lo ruang ah kir ding dirhmun a si cangmi hna nih a kir khawh lonak ruang/ai thennak a ruang kha tha tein a chim khawh ah cun an pek hna. Hibantuk umnak nawl an pekmi hna an tam chin lengmang. Abikin muslim hna karlak ah fale hramram in cuarpar ten ter, nupi le vuak/thih/tlaihhrem tibantuk a tam ngai caah a si.

Kan ton cuahmah mi thil hna kong ah kan ruah ding

Refugee in a rami kanmah nih kan theihbikmi ram chung umnaknawl cu acunglei ka tialmi a pa 3 le 4 nak khi a si bik men lai. Mi tlawm tuk lawng nih phundang lei in ram chung umnaknawl ngeihkhawhnak a suallam kan theih ruang ah buainak a chuak theo. Voi tamnawn kanmah Chinmi hna sin in ka theih tawnmi cu; “Anih cu keimah case in a rami a si caah, ka duh ah cun kawlram ah kherhter khawh hna’’, tibantuk bia kan chim tawn. Kan fale/nupi /vale hna nih hika ram chung phanh hnu ah umnak nawl anmah tein an hmu kho rua lo tiah kan ruah ca zong ah a si kho men. Umnak nawl pek le pek kong ah nawlngeitu nganbik cu kan theih cio bantuk in immigration an si Norway ah cun UDI khi an si.

Anmah nih minung pakhat ramchung umnaknawl pek awk tlak a si maw silo kong ah bia an khiah. Cu nih a langhter mi cu, kanmah nih minung pakhat umnak/chuahnak kong ah nawlngeihnak kan tuah kho lo tinak a si ko. Norway ah cozah le ramchungmi hnahnawhnak a pe ngaimi Mulla Krekar kong kha a thei tawk nih cun nan rak theih ko lai. Iraq in a rami a si, Norway um chung ah Iraq ah a tu le tu a tlawng, US /nitlaklei minung pawl huatnak phung a chim. US zong nih black list ah a chiah i, Norway mipi tampi zong nih ram chung um ding in an duhlomi a si. Abiapibik in MINUNG (Human being) pakhat a si ve caah a tu tiang ramchung ah a um peng ko. Chimduhmicu, hi tluk in mi nih an huahmi hmanh umnak an pek rih ko ah cun, kanmah zong a ruang tha tein kan fainter khawh hna ah cun umnak nawl hmuh lonak ding lam a tlawm ngaingai.

Cucaah mah duh poh in fa le / nupi / va le/cawmmi hna kha keimah ruangah na rat caah keimah nawl na ngeih lo ah cun kawlram ah kan kherh than lai tibantuk bia chim ti hlah u sih. Kan chimmi bia lila nih an kan hrem suallai ti phan a um. Tubantuk in ca ka tial tik ah sul uh, duh poh in um uh ti duhnak pakhat hmanh a um lo. Thil sining kha fiang te tu in kan theih ding kha ka duhmi a si. Arang kha a rang ah a nak kha a nak ah kan pawm khawh ding kha a biapimi cu a si. Chungkhar pakhat chung ah, kan pawngkam ah buaibainak cu minung kan umnak poh ah cun ton phung a si. Cu buaibainak cu, kan remh tik tu ah thilsining tein remh kan I zuam cio ding a si. Kanmah tein kan remh khawh lo ding asi ah cun, bawmkhotu minung/buu an um hna. Cu hna zong cu kan penh hna ding a si.

Scandinavia ram hna cu; pumpak tikhawhnak zumhnak ah (individualism) a thawng ngaimi ram an si. Hi zawn ah individualism a thawn tuknak US cu a tlukrih lo nain kanmah Chinmi hmun khat tanrualnak (collectivism) lei ah a thawng deuh rih mi kan rat tik ah kan i harh ngai. Integration kong ah acung ah kan i vuan kan ti khawh. Ti le sathao cawhmi khi kan lo men lai. Norway society le kanmah cawkpawlhnak kan cuanh tik ah a dangdang in a ummi kan lo. Cu bantuk nih a chuah khawhmi cu, extremism le isolationism lei a hawihmi lunhput a si. Ka chimduhmi he vun pehtlaiter i, a sullam vun khehdeuh rih ah cun, mi dang kongah cawhpawlh/thlak kan duh, mi pakhat nih a tha tiah/asi kho lo tiah a ruahmi kong ah a si khawh chung in kan duhning deuh in remh kan i zuam. Cubantuk zawn ah cuaithlai kan thiam lo ah cun, kan society a remhtu siloin a hrawktu ah kan i chuah kho mi a si.

Mirang nih an chim tawnmi ah ka uar ngaimi cu; “ He/she knows what he/she is doing!’’ ti a si. Cucu kan cawn ve ding ah thiltha ngai a si tiah ka ruah. Cawnnak ah thiam a fawibikmi tiah tu hnu vawleicung mifim hna nih an hmuhmi cu two way communication/ interaction method ti a si cang. Cu nih a chimduhmi cu, bia pakhat a kalmi lawng nih cawnnak tha a chuahpi lo i, bia cu a kalmi a um a hauh bantuk in a kirmi zong a um a hau ve. Kaphnih ai suk hnu I a chuakmi biafun lawnglawng kha a tha kho ti a si. Dr. Phil TV show khi azohmi nih cun nan theih ko lai. Chungkhar buainak a solve tik ah a cheu cu, lungtling tein an lung an I hmu than I a cheu cu, lungtling tein thennak le a dangdang umnak zong a um ve thiam. Thennak si zong ah fawnhthannak a si zong ah bia pahnih ai suk hnu a si ah cun thiltha veve an si ko tiin conflict resolution cawnnak ah cun hmuh a si. Cucu kan pawm khawh ah cun kan buainak kha athami lei ah kan remh khawh lai ti zumhnak zong ka ngei.

Chirchanmi hna;

Date; March 22, 2009

http://www.norway.cn/education/education/Many+new+offers+to+foreign+students.htm

http://blogg.sol.no/content/mulla-krekar-far-bli-innrtil-videre

http://www.regjeringen.no/en/dep/ud/Whatsnew/

News/2009/resettlement_refugees2009.html?id=544258

http://en.wikipedia.org/wiki/Convention_Relating_to_the_Status_of_Refugees

Scroll to Top