Norway ah Hngakchia an Kum Rupin Covo an Ngeihmi Hna

Kumtling upa (kum 18 in a cunglei) hna he kum 7 tiang zohkhawhmi zatka (film) na zoh kho.

Sianginn kai/thawk kho kum na phan cang i, sianginn kai hrimhrim dingin ttuanvo na ngei cang.
Na herh ahcun nangmah he aa tlaakmi pumpak a hlei cacawn khawhnaak covo zong na ngei cang.

Pumpak pakhat he ai pehtlaimi, bianaah, nulepa an i tthen tikah khawzeiahdah ka um lai, nu le sinah maw pa le sinah dah ka um lai, sianginn dinh caan (Holiday) ah ahodeuh he dah ka um lai ti pawl khi mah duh tein i thimnaak nawl ngeih asi cang.
Nangmah lawngin silole hngakchia dang hna he kum 7 tiang zohkhawhmi zatka (Film) na zoh kho cang.

Kumtling upa pakhat he kum 11 tiang zoh khawhmi zatka (Film) na zoh kho cang.
Taang 1-4 tiang na kai chungah ca bawmhnak (leksehjelp) a tlawmbik zartkhat ah suimilam pakhat hmuhnak covo na ngei.

Catang 5 in cun, sianghngakchia aiawhtu buu (elevrådet) rianttuantu ah thim khawh a si cang .

Kum 11 tiang zohkhawhmi zatka cu nangmah lawng silole midang hngakchia hna he na zoh kho cang.

Pumpak kongah chimrelnak nawl ngeih a hun si chinchin cang. Nulepa an i tthen ahcun, aho sin ah ka um lai ti kha i thim khawh asi cang. Mah duhnak, hmuhning kha a biapi ah ruah piak na hun si ve cang.
Mah duh, hnatlaknaak um lo in, mi nih fa caah i cawm (adoption) khawh asi ti lo.
Mah nih duh lo buin, min min-hnu (last name), nulepa zong nih thlen piak khawh asi ti lo. Mah nih min-hnu (last name) thlen duh belte ahcun, nulepa hnatlakpinak a herh i, anmah sok piak zong a herh.
Kumtling upa pakhat he kum 15 tiang zoh khawhmi zatka zoh khawh asi cang.
Damlo tikah nulepa nih rianttuan loin/rian i dinh in zohkhenhnak covo an ngei rih. Cucu kum 12 na tlin tiang an ngeihmi covo asi.

Phaisa hmumi rian fa tete ttuan khawh asi cang, bianaah nau umh, tadinca phawt silole thingthei ttawh tibantuk. Rianttuan kan ti tikah a fawimi rian asi lawng siloin sianginn kai caan ah asi lai lo, cun ngandamnak caah a dawn khomi rian asi fawn lai lo. Na nulepa nih rian na ttuan ding kha an in hnatlak-theihpi ve a herh fawn.
Riantuan in na hmuhmi phaisa chungin ngunkhuai (Tax) pek haulo tiang tuakmi zat (free amount) ngunkhuai pek loin na tuan kho. 2019 ahcun, kumkhat ah 55, 000 kr tiang ngunkhuai pek loin ttuan khawh asi.

Nangmah kong phaisa hmannak ah na nulepa/zohkhenhtu hna nih na ruahnak an in hal hmasa lai. [Bianaah; nangmah caah khawnpiakmi phaisa hman ding asi ahcun].
Nulepa nih sianh ahcun ramvaih laisen phit khawh na si cang i, kumtling upa pakhat he ram na vai kho ve cang. Hi kongah kumtling upa nih biapi ttuanvo a ngei.
Tilawng (Boat) khalhnak laisen na ngei kho ve cang, meter 8 a saumi tilawng na khal kho cang. Tilawng khalh cu kum 14 na tlin hlan in na cawng kho cang.

Kriminal kum na lawnh cang caah zulhphung (laws) na buar ahcun thong, phaisa liam, rianttuan ter tibantukin dantat khawh na si cang.
Nangmah an zohkhenhtu theihter buin hrenchung (under custody) khawh zong na si. Hi zawnah chimrel khawhnak covo zeimawzat cu na ngei ve.
Lahkhah ummi rian na ttuan kho cang, mahbelte na nulepa nih nangmah cawmkennak le khuasak tuntuk a dawn kho ding dirhmun asi tiah an ruah ahcun na rian an in ngawlter khawh.
Phaisa na hmuhmi kongah nangmah tein hmannak nawl na ngei nain, nulepa nih ri an khiah khawh ve.
Nangmah duhmi cawnnak phun thimnak nawl na ngeih lawng siloin tanghra na dih in sianginn pehchap na duh ahcun sianginn hmunhma covo na ngei fawn.
Hngakchia ralveeng [Barnevern] nih na cungah nangmah hnatlaknak tel loin biakhiahnak an tuah ahcun, nawlnak (appeal) na tuah khawh. Nanmah kong ttialmi (case documents) hna kha zohnak nawl na ngei. Akong na hngalhmi hngakchia ralveeng tawlrelmi case kongah chimrel kho dirhmun pakhat na ngei ve cang.
Nangmah duh tein biaknak buu le a dangdang buu hna member sinakin luh/chuahnak nawl na ngei cang.
Nangmah lawngin kum 15 tiang zohkhawhmi zuksin (cinema) na zoh kho cang.
Lam kong ahrampi cawnnak [trafikk grunnkurs] kai hnuah motor saikel hmedeuh hna le moped, traktor pawl cu, ruahchih ding thil cheukhat hna ruahpiak hnuah, na khal kho cang.
Tipilhnak laisen laak khawh na si cang.
Biaceihnak zung biaceih lioah rat ding ttuanvo siloin rat khawhnak covo na si ve.

Nulepa le cozah nih an hnatlak ahcun nupi/va na ngei kho cang.
Nu le pa diriamhnak (Sex) tuah kho dingin na kum a tling cang.
Sibawi te sinah na kalnak kong kha nulepa theihter lo na duh ahcun theih ter lo khawh asi cang.
Ahrampi cawnnak na kai hnuah motor khalh na cawng kho cang. An tthutpitu/chimtu kha kum 25 a tlin hau i, a tlawmbik kum 5 chung peh tein laisen a ngei cangmi asi a hau. Na khalhmi motor hnulei ah, ‘L’ cafang kha lang dingin na taar lai, motor hmai a chunglei zongah hnulei zohkhawhnak thlalang pakhat a hlei in a um chih a herh.
Ahrampi cawnnak le a dang tuah hrim a herhmi cawnnak na dih ahcun, motor saikel hme, trakter le moped laisen caah test na tuah kho cang.
Nau nangmah duh tein nai hrawk kho. Kum 16 tlin lo zongah i hrawh khawh cu asi nain nulepa hnatlaknak laak hnu deuh ah hrawh asi tawn. Nangmah nih hrawh na duh ko nain, nulepa nih an duh lo ahcun, fylkelegen nih biakhiahnak a tuah.
Phaisa cawi khawhnak covo na ngei, videregående sianginn kainak caah stipend zong sok khawh na si.
Na nulepa nih an hnatlak ahcun paracut cit, kalaida cit khawh asi.
Nazi pakhat ah 40 km nak tam a tli lomi trakter cu laisen na ngeih ahcun na mawngh khawh. Zapi hmanmi lampi ah na mawng kho lo.
Ramvaihnak laisen na phit cang ahcun, nangmah lawngin ramsa hme na vai kho, ramsa ngan zong nulepa hnatlaknak in kumtling upa pakhat he na vai kho.
Cheukhat kommune ahcun kum 16 a tling cangmi nih thimnak ah vo an thlak khawh ve.
Meter 15 a saumi tilawng na khal kho.

Vanlawng, helicopter tibantuk laisen na la kho i, nangmah lawngin na khalh khawh hna.

Phunglam ningin kumtling na si cang caah kumtling upa covo na ngei cang hna.
Thimnak ah vo thlak khawh na si i, nangmah lila zong thim khawh na si cang.
Nangmah phaisa kong le pumpak kong biakhiahnak nawl tlamtling in na ngei cang.
Khalhmi laisen paohpaoh laaknak nawl na ngei.
Cawmmi fa na si ahcun ahodah ka nu le pa an si ti theihnak nawl na ngei cang.
Nangmah lawngin ram na vai kho i, ramvaih meithal zong nai cawk khawh cang.
Kuak, wine le beer na din, cawk khawh- nain zutthawng (sprit) na caw kho rih lo kum 20 na tlin hmasat aherh.

______________

Chirhchan: http://barneombudet.no/