Christmas le Kumthar Cakuat

Dear Norway ram khuasa kan miphun unau hna,

Merry Christmas and Happy New Year! Bawipa Zisuh chuah lawmh-daihnak le kumthar lawmhnak nan cung ah um cio ko seh.

Caan cu tlaihawk ttha loin a kal lengmang i kum 2010, Christmas thla dih lei kan hun phan tthan cang. Norway ram khuasak kan rak awtnak zong nikhat hnu nikhat a hun sau chin lengmang ve i, kum 8-9 zong kan tling cang. Kum 8-9 chung ah kan miphun hna nih ramthar kan khuasaknak ah kan cawlcangh, kan dirhmun hun zohthan hna usih law, ruahawk phunphun an kan pek lai i, fim a kan chimtu le lamtha a kan hmuhsak tu zong tampi an um len cang ko lai ti ka ruat. Kum zabu 21 chungah kumhranbuu pakhat kan lim asi caah, lungchung ummi thil pawl tial ka duh ruangah hi ca hi tial kai thawk nak asi.

Atlangpi in zoh tik ah kan tthangcho deuh ngaingai

Aluancia kum 10 ah eidin-hrukfenh, ngandamzohkhenhnak kong tibantuk ah lungretheimi dirhmun in a rak ummi hna cu, nihin ah mah tein ral ai veeng kho deuhmi; mahlemah ai zumdeuhmi (self-confidence); mi bawmchantu; minih bochanmi le a ngandam deuhmi ah kan i chuah. Hi drihmun kan phan ti hi, mah te cio in kan i chek ah cun, tamdeuh nih cun kan lung a tling lai ti ka zumh.

Hi a ttha lei asimi thlennak (positive changes) kan hun ngeih khawhnak aruangbik hna tiah ruahmicu; a kan kilkamhtu system (socio- political system), kan pawngkam (enviroment), kan phaisa lut (income), le kan cawnnak le theihnak (education and knowledge) hna nih duhsah in an kan remh hi asi.

Hlan lio ah kanmah nuhrin holh pakhat te lawng kan rak thiam tik ah, kan rel khawhmi ca ttha a rak um lo titluk in a tlawm, kan ngaih khawhmi thawngpang theihtlei, biaelnak, ceihkhannak zong a tlawm. Norway bantuk ramthangcho kan hun phanh hnu in, english holh kan thiam lo hmanh ah, Norway holh (holh rum ngaingai pakhat asi)  cawnloawk ttha loin a kan fial, kum tlawmpal ah mitamdeuh cu, kanmah duhherh mi ah Norway holh kan hun hmang kho hna, cu nih cun, kan khuaruah, kan thiltheih a kauh ter ngaingai i kan thil tuah, tuah ding kan i ruahmi zong tampi cu a tlen. Holh le ca kan hun thiam deuh le cangka in, vawleicung ah thiam loawk a ttha tilomi, computer internet hna kan hun tawngkho hna, kan hawile, chungkhar le midang chawnhbiak kan duhmi pehtlai kan duhmi hna he fawi tein pehtlai, an awan theih khawhnak dirhmun ah kan hun phan. Cu nih thil tampi a kan thlen.

Kan umnak ram nih a ngeihmi phunghram zulhding phunglam hna le a dangdang kan pawngkam i a ka hrengtu, akan kilkamhtu vialte hna zong nih kan khuaruah, kan cawlcangh, kan i timhtuahmi a kan thlen ve. Inn chung, restuarant, tlanglawng, bus chung hna ah kuat zuklo ding tiah an khiahmi phunghram hna nih siseh, zu din hnu ah mawtaw mawngh lo ding, nuleva i vuak lo ding, fale pumsa fahnak pek hna lo ding ti bantuk in a kan chimtu zulhding phunghram hna nih kan cawlcangh, kan khuatuakning, kan i timtuahmi a thlen. Kan pawngkam ah khua a sami Norway minung hna nih an kan zohkhenhnak le a kan chimhcawnpiak nak abikin amah hrim nih thatnak lei ah cawnawktlak si ding in an cawlcanghriantuannak nih a kan remh ve lengmang fawn.

Holh hna kan thiam cang tik ah, rian tete hna kan hun ttuan hna i, mi tam nawn nih inn le hmunhma zong kan kaltakmi kan ram ah siseh, Norway ah siseh, kan i cawk kho cang hna. Hlanlio nak in kan phaisa lut 1000% -5000% a kai deuh tik ah phaisa zeimawzat zong kan i khawn hna i, kan ram le miphun caah rian a tuanmi hna caah le miharsa hna caah siseh bawm kho ding dirhmun kan hun phan. Aluancia kum 5 hrawng i Norway Chinmi kan nupi thit puai le a dangdang puai tete kan tuahmi hna kha hei zohthan tik ah, kan hmanmi thilri (Camera, Video Camera, Transport tbk..) hna kha ai hun i thleng ngai ti hmuh khawh asi. Zoom camera in digital ah digital camera in spesification camera tibantuk in technology a tthan ve bantuk in kan hun tthangcho ve lengmang. Ngeihchiah lei ah kan thangcho tinak asi.

Aluancia kum 8 lio ah le kanmah cio kan rak phanh ka ah, fimnak cataang ngeimi kan rak tlawm, kan rak ngeih ciami cataang hmanh kha hmanawk tha lo in a kan chiahpiak. A tthangliomi ram sifak hna in kan i rat pimi cawnnak an si tik ah, anmah level ah a kan pawmpiak lo. Norway kum 4-5 kan um chung ah, minung a sawm nih grunnskole level tiang kan hun kai kho hna, riancawnnak course a phunphun kan kai hna. Kum 8 a hun tlin tik ah, Norway university hna in sianginn a dihmi zong kan hun um, a kai cuahmah mi zong kan hun tam chin lengmang cang. University level a phanmi a hra in kan si cang pin ah, videregående skole level tiang a phanmi a sawm tam nawn kan phan lai tiah ka ruah. Cutikah, western education laak khawhnak ah a rak haar tuk mi a luancia kum 8 lio kan dirhmun in tu  akalmi kum 8 chungah minung a za deng nih fimnak sang kan hun cawn khawh hi ruah tik ah a ropui ngaimi thanchonak asi fawn.

Chin Community in Norway (CCN)

CCN cu theihcia le relcia lengmang asi bantuk in July 26, 2004 ah Froland khua ah Norway a phanmi Chinmi hna nih, vawlei lei i hruainak ah a herh tiah rak ruahruangah rak thawkmi buu asi. Hi buu ai thawkka tein ai timhtuahmi hna cu, Norway ramchung khuasami Chinmi hna kha ramchung umtu thutdirnaknak ah ai rem tein kan thutdir thiamnak caah a si khawh chung in a bawmh lai timi hi target biapi pakhat ah ai chiahmi arak si zungzal. Tu target cu nihin tiang ai thleng bal lo I, CCN nih a si khawh tawk (Capacity) a ngeih tawk in  a tuan ve lengmang. Kawlram democracy le Chinland self determination riantuannak zongah a si khawh chung in aw pakhat ah a dir ve ding le, bawmkho ve ding hi buu riantuannak ah ai timhtuahmi pakhat asi ve. Cun Chin refugees pawl caah a ti khawh tawk in a bawmh hna lai ti asi rih i cucu, nihin tiangah kan miphun ning in kan ttuannak tampi hmuh khawh asi.

CCN rianttuannak a tthawndeuh khawhnak caah Norway Chinmi dihlak ttuanvo kan ngei cio. CCN nih kan caah tthahnem santlai, hma ai hngalmi a tuah khawhnak ca zong ah kan zapi tein kan ttan cio hna a herh. Ruahnak, thazaang, cawlcanghnak in telpannak tete kan rak ngeih cio aherh. Norway ram ah caan sau deuhdeuh kan hun um chin lengmang hi CCN hi a hun biapi deuh chin lengmang ve, hmailei ah hinak in a hun biapi deuh rih lai. Norway Chinmi cawlcanghnak, kan umtu thuhdir, kan khuatuak a huap in a phurtu pi, minih kan hmanthlak an kan zohnak thlalang cu CCN hi a si. Hi a biapitukmi kanmah kong a hrampi aphurtu buu hi, nihin Norway Chin mino upa hna nih kan za tein thazaang chuah in kan bawmh cio a herh hrim ko.

Theihcio bantuk in CCN cu Norway ramchung buu pawl register tuahnak brunnøysund ah register tuah asi cang, kanmah bantuk buu hna kawmh in cozah bawmtu hna riantuannak buu asi mi, Frivillighet Norge zong ah member a sok lio asi. Cozah buu le NGO tampi zong he pehtlainak a ngei i, chimrel-telnak zong a hun ngei kho cang. Hmailei zong ah hinaak in rianttuan kho deuh seh ti duh asi ruangah cozah sin phaisa bawmhnak hmuhkhawhnak  IMDI tilskudd ordning thlurpi zong ah register ai tuah i, kum 2011 in cun, cozah nih NGOs pawl caah apekmi bawmhnak zong a hun hmu kho cang ding in ruahchannak ngeih asi. Burma huapin a cawlcangmi buu hna zong he chawnhbiaknak biaruahnak a ngei i, a herhning in democracy kong ah bawmchantu buu zong a rak si cang bantuk in hmailei zong ah i tel khawh chin lengmang ding hi duh asi.

Norway um kan miphun hna pumpak cio kan cawlcanghnak le, a buu in kan cawlcanghnak ah ningcang tein kan cawlcanghkhawhnak hi biapi ngaimi asi caah, CCN nih hmailei ah Seminar, workshop le cawnpiaknak (course) bantuk tete tuah in anmah Norway cozah lei mithiam cawnpiak tu hna sawm in siseh, kanmah Chinmi chungin cawnpiaktu dirhmun a dirmi upa hna sawmnak in siseh fimchimhnak, cawnpiaknak hna kha tuah kho ding in duhnak zong aum len.

Tukum chung ah CCN membership Kr 100 kan timi zong mitam pi nih nan rak pek cang, nain mi tamdeuh nih kan thawh rih lo. Hi phaisa hi CCN riantuannak ah biapibik pakhat asi, phaisa chuak zoh in minung zeizat nih CCN kan ttanpi, minung zeizat tel mi buu asi ruangah zeizat dah cozah sin ah buu riantuannak caah bawmhnak a hal khawh tibantuk pawl he ai pehtlai dihmi asi caah membership a thawh ding dirhmun a phanmi (Chinmi kum 18 a tlingmi) pohpoh nih kan i tel khawh kha a biapi tuk. CCN rianttuantu upa hna zong nih kanmah umnak pawngkam cio ah hi kong ah daithlang lo tein kan tawlrel zong kha thil herh pakhat asi ve. Cucaah kan buu a thawn deuhnak ding caah le rian a ttuan kho mi buu ngan pakhat, kan miphun hna a kan cawitu, a kan dirkamhtu buu asi khawh nak caah rianttuantu le mipi hna thazaang chuah tti, rianttuan tti kan herh hringhran ko.

Tulio kan ton cuahmah mi i ralrinawk

Akapkip in kan tthancho ve lengmang bantuk in tthanchonak he tthen khawh lomi thil kan ton ve mi hna cu; dawnkhantu-thilrit, harsatnak le tumchuknak hna hi an si.

Kan umnak a rauhdeuh ve bantuk in midang zong nih an kan theih chin ve lengmang. An kan theihnak a hrampi cu Chinmi hna kan umnak cio ah kan cawlcanghnak le mass media riantuannak thawng in asi. Thil ttha kan tonmi ah siseh, thil poipang kan tonmi ruangah siseh mi nih an kan theihdeuh hi asi. Miphun pakhat kan si nak khi cu, cozah level le kanmah he rian a ttuanti ding buu minung poh nih theih an i zuam ve bantuk in tampi an kan theih ko. Cu an kan theih khawhnak hrampi (sources) hna cu, kanmah tein kanmah konglam kan i chimthiam len ruangah siloin, kan tuanbia( history) le international level in lobby a kan tuahpiaktu hna kan miphun lak ah kan pa le hna le kan miphun huapin rian a ttuantu buu hna ruangah asi. Nain kei nih hika zawn ah ka chimduhbikmi cu, Norway minung hna nih kan cawlcangh kan ziaza, kan nunphung an kan theih khawhnak cu kanmah a chung i khua a sami hna hi kan si ti kha asi.

Kan umnak cio ah local minung le cozah buu pawl nih an kan hmuhning hi atlangpiin phun hnih ah then khawh asi. Pakhatnak ah, local minung pumpak cio nih an kan  pehtlaimi hna cungah an kan hmuhning le, cozah le cozah silomi buu hna nih kan kong an kan ceihmi le hmuhning an chimmi and tiah tthen khawh asi. Hi kaphnih hmuhning hna hi pakhat le pakhat teh tein ai pehtlaimi an si fawn- chimduhmi cu pakhat le pakhat an i hngat veve tinak asi. Buu nih an kan hmuhning ai fun khawhnak ding caah pumpak hmuhning phunphun kha an rak biapi- a hrampi (foundation) asi.

Tutiang kan theih khawh tawk, kanmah kong a theimi buu hna nih a kan theihmi cu, krihfa kan zumhnak ah ai uanthlar pimi le kanmah le kanmah ai zohkhenhmi pumpak pakhat cio kan si ti hi an kan theihmi asi. Mibuu deuh kan umnak poh ah khrihfa buu ka dir, fellowship kan ngei, pakhat le pakhat kan si khawh tawk in kan i bawm, kan i lengkai hna. Hi kan i funnak te hi kanmah he ai kawmmi miphun dang hna nih an kan thangthatnak asi. Mi dai silole mi hnahnawk kan si lonak kong zong an i fiang chin lengmang, aruang an kan purhdahmi ning ah le kanmah zong nih a dik ko kan ti ve mi pakhat cu, mi hnuzul ttha kan si i, hmaikal ttha sinak lei ah tthazaang der kan si nak zong a um. Hi zawn ah kanmah le kanmah karlak kan cawlcanghnak ah hmaikal ttha thazang kan dernak naak in, miphun dang hna he siloah hmaika ah khuakhan lairelnak cawlcanghnak ding aum tik ah ruahnak chuah, biachim le hmaikal um loin dai tein kan um theo i, mi cawlcangh zohchawm in kan cawl canghnak kha a laang.

Cucaah miphun dang hna nih an kan ngeihlah lo, phundang in chim ah cun an kan tih lo. Hi bantuk dirhmun ah thil poi pakhat asi ve tonmi cu, zeiah a kan rel tawn lo. Mi zeirello khi hei tuak ve ko uh a faak ngaimi asi.

Cun pakhat kan poi ngaimi cu, thil pakhat thiam ngaingai zuam duhnak ngeihnak ah kan tthazaang a der. Kan vaivuan ngaingai. Zeipoh thiam kan duh, nain zeihmanh kan huam taktak fawn lo. Kan Chinmi mitam deuh sin in theih tawnmi cu, kai ngaichihtuk ti bia hi asi. Ngeihchih timi cu, thil tuahawk asimi kan rak tuah lo ruang ah a hnu ah kan tuah lo ruang i a sunghnak kan hmuh tik ah mah khakha ka rak tuah lo cu  apoi ko ti ruah le tuah caan lio te kha vun ngaih than kha asi. Cu nih a langhter mi cu biakhiahnak palh (wrong decision) kan rak ngeih lo ca zongah a si i,  kan hmaika ah a rami thiltuahawk  hna kha ttha tein ruahnak (rational planning) kan ngeih lo ca zong ah asi fawn. Hi ka zawn ah chimduhmi cu, kan miphun huap ti awk in, tlacawp in a kalmi  kan si caah asi.

Norway kan phanh ka cio ah ramchung ah rem tein ai tlumtlami kan si khawh nak caah (local integration) cozah nih program phunphun hmang in an kan bawmh. Hi program chungah duh thim khawhnak a ngei tu taktak cu kanmah pakhat cio kan si, kan duhmi kan hmuh/phanhnak caah a kan bawmtu cu program asi i, program a tlaitu hna nih phung le lam zulh in bawmh ding ah ttuanvo an ngei. Hi program kha hman ding ah kanmah ttuanvo asi i, kan duhmi ttha tein thimnak (Rational choice) kan tuah khawh ding kha biapi ngaingai asi. “Azeipoh ah nanmah nawl asi ko, nan duh ning poh in kan um lai” ti khi  kan nunphung he ai tlak ngaimi bia (nawlngeih upat pek thiam) asi nain, Norway bantuk ram ah kan kaichonak, kan khuasaknak ding a kan dawn ngaimi asi ti hi kan i fian awk a ttha ngaingai cang.

Upadi phung hi kan upat a herh timi hi a donghnak ah tial ka duhmi asi. Hi ka tial duhnak a ruangbik cu, kan tuah khawh tiah kan ruahmi, kan caah tthatnak direk in kan hmuhkhawhmi upadi zulhding phung hna lawng kha zulhawk ah kan ruah theo mi hi thil poi pakhat asi fawn. Acungleiah ka tial cangmi cu, tlanglawng, bus le restaurant te hna ah kuak zuklo cu kan tuah khawh i, upadi nih a khap vemi, fa le vuak, nuleva i vuak te hna hi kan ton lengmang rih fawn. Nuleva ivuak, fale vuak (domestic violence) hi Norway ummi Chinmi nih kan ngeihmi buu kip nih laang tein kan i chimhhrin awk  asi i, a herh ah cun hi bantuk a tawlreltu buu hna sin ah i phuan awk asi tiah ka ruah.

Norway ah Chinmi milu kan tlawmte rih nain, chungkhar buainak (family violence) khes keimah ka theih tawk hmanh a tlawm ti lo. Hi hi kan miphun caah hma pakhat bantuk asi ve cang (collective issue). Na tuah ding asi lo ( you should not) timi le na tuah hrim lai loh (you must not)  timi bia pahnih hi ttha tein kan thleidan thiam aherh cang. Chungkhar buainak ruangah zung a phanmi tete zong kan tam cang tik ah zeitluk in dah  zung a phan cangmi (abikin palek) sin a phanmi khes hna hi hna a hnawh, zungkal le biahal a tam ning, kan pawngkam theihhngalhmi tiang hna nih kanmah kong ah zung kal an herh, caan a laak ning, cozah phaisa a dih ning, kan thang a chiat khawh ning, mithmai a tlaak ning kha theih piak khawh an si. Cucaah “ No to family violence ” Nei til familie vold” ti hi kan krihfa buu cio zong ah kan au pi ding asi tiah ka ruah. Familie vold a chuah lo nak ding caah zeitindah kan i kham khawh lai? timi biahalnak hi kanmah tein rak i hal cio usih law, lamttha kawl cio ding in kan sawm hna.

Upatnak he,

Peter Sang Lian Thang

President

Chin Community in Norway

Scroll to Top