2015 Norway Cozah Budget Kong Ah Theihttha Zeimawzat

Tulio Norway cozah nih 2015 rampi budget an chuahpimi cu, December 19 ah parliament nih a hna a tlak pi cang. Norway ram chung khuasa mi hna nih kan ton ve ding le teh ve ding asi caah theih biapi deuhmi point tete siaherhnak he ka hun ttial hna.

Nikum June thla hrawng in vawleicung tinam (Oil) man cu a ttum chin lengmang, cu nih oil phaisa cungah tampi ai bochanmi Norway caah cun zatlaknak ngaingai asi ko. Cu hmanhah oil khualipi Stavanger pawngkam oil company hna ko caah lungrethei asi. Expat tampi nih, oil man (tutiang ah 30% naak tam a tla cang) tu nakin a tla chin kho rih tiah an ruah. Rampi sipuazi fak piin a khawn lo hmanhah, oil man hihnu caan sau nawn a tlak rih ko ahcun, oil in ai cawmmi company pawl caah a pakhatnak ah a har bik lai- an minung tampi zong rian an chuah hna a hau te hnga. Oil man tlak ruangah Norway phaisa man zong fak lak in a tla ( 1 NOK = 127 MMK, January 5, 2015).

Norway hi nan theih cio bantukin oil phaisa khawnmi tamtuk a ngeimi an si (2015: kroner billion 6000 cung a ngei). Phaisa ai khawnmi tambikhi bank ah chiah sawh siloin ram dangdang i kompani hna le chawlehnak hmun dangdang ah phaisa a chiah hna. Hi kan phaisa khawn hi Norway milu zapi nih i tthen usih law, NOK 1,23 million kan ting hnga. Kan rak rum ve hrimhrim! Micheu nih, tu ning tein an phaisa khawn a kai ko ahcun, 2020 hrawng ahkhin a tu an ngeihmi nakin a lehhnih in a kai kho tiah an zumh. An GDP a kai ning zoh tikah 2% lawng a kai, 2015 zongah mah tluk hrawng asi rih lai tiah an zumh. Rian ngeilo zong kan tlawm, 3,5 % hrawng asi rih ko lai tiah an tuak.

Tulio cozah hi an kai hlan tein tinam phaisa tamdeuh kan hman lai tiah a au lengmangmi an si ve bantukin, 2014 nakin billion 17 tamdeuh hman dingin an sui, azapiin NOK billion 163, 7 hman dingin hnatlak asi cang.

photo: statsbudsjettet.no

Acunglei hmantlak ah kan hmuhmi cu 2015 phaisa lut an tuakmi cu billions 1329 NOK asi, an phaisa lut tambik hi oil in a rami asi ti a lang. Hmanding tuakmi ah billion NOK 1199 asi.

Photo:statsbudsjettet.no

Zu le Kuak

Zu le kuak cu kum khat hnu kum khat a man a kai chin lengmang ko. 2015 zongah     2 % nak tam kai tthan dingin chah asi cang.

Kommune le fylke nih phaisa luh a karh

Ram chung i zohkhenhnak le tthanchonak caah an suaimi budget cu an hun tthen tikah, Kommune le fylke pawl nih tutan cu nikum nakin billion 6, 2 tamdeuh silole 1,5% an hun co, i billion 206 an phan. Cozah leiin barnehagen zohkhenhnak ah a tlawmbik million 100 tal cu nan hman lai tiah an fial hna.

Ngunkhuai (Tax) kongah

Norway ram cu tax a san ngai naak ram pakhat asi. Nan theih ciomi topskatt ti tawnmi phaisa lut tambik hna peek tawnmi cu 2014 ahkhan kumkhat ah 527, 400 NOK ahmumi hna nih peek asi nain, tukum ahcun 552, 300 NOK cung a hmumi in tuak asi. Topskatt na peek duhlo ahcun, 552, 300 NOK naak tlawm hmu dingin na ttuan hau hnga?

Ngeihmi tuakin peekmi tax (formueskatt) cu 2014 ahkhan 1 million cung a ngei poh nih rak peek asi nain 2015 ah 1,2 million ah a kai, nuva siahcun nih 2,4 million tinak asi hnga. Na ngeih zat an tuak i mi pakhat ah 1,2 million, nuva ah 2,4 millions nak tam asi ahcun, 0, 75% tax na peek lai. Nikum ahkhan cun, 1% bak peek arak si- tlawmpal a ttum tinak asi. Hi thlennak an tuahmi ruangah formueskatt minung 100000 hrawng nih an luat lai. Chinmi ah formueskatt a pee ding kan um ve hnga maw dek? Formue skatt tuaknak: http://www.dinside.no/494048/formueskattekalkulator

2014 ahkhan tax peek loin (Frikort) 40, 000 kr tiang rianttuan khawh asi (kum 13 tling cangmi nih cun). 2015 ahcun 50, 000 NOK tiang ttuan khawh asi cang. Frikort cu hika ah cah khawh asi. http://www.skatteetaten.no/no/Person/Skattekort-og-forskuddsskatt/Frikort/Bestill-frikort/

Mah tein rian a ngeimi hna nih 2014 ahcun MVA (merverdiavgift) timi ngunkhuai cu 50 000 nak tam phaisa lut an ngeih tikah peek tawn asi, nain a thar in an chahmi ahcun, 150 000 kr cung phaisa lut na ngeih lawngah peek dingin asi cang lai ti asi.

Motor & Lampi

Hmancia motor cawk tikah register tthannak (omregistreringsavgift) cu 35% in an tthumh. Pekding azapi tuakin a tthumhmi billion 1,35 man asi. Asullam cu hlanah 100 kr na peek ahcun, tu kum ah 65 kr lawng na peek lai tinak asi. Campingvogn a ngeimi hna caah kumtin peekmi phaisa (årsavgift) cu an hloh lawlaw.

Kum dang ahcun motor hlan (Leasing) tikah kum 3 tiang hlan tawn asi, 2015 ahcun kum 4 tiang hlan a hau cang lai. Kum 4 tlin hlanah na kherh tthan ahcun phung na buar lai caah, a hlei in phaisa na liam a hau hnga.

Lampi sernak ca zongah tam lakte, budget a kai. 2015 ah kroner billion 54, 6 hman dingin an sui. 2014 nakin 10% (5 billion) tamdeuh hman ding tinak asi. Hmanding chungah billion 8 hi lam nganpipi tuahnak project ah a kal lai tiah theih asi. Lam le infrastructure caah phaisa khawnmi kuangah billion 40 khawn chap ding asi caah, khawn ciami he cun, billion 70 asi cang lai i, 2016 in cun a miak billion 1, 8 a chuak lai tiah tuak asi.

Hngakchia zohkhenhnak

Mucu (Barnehage) man cu 2015 august in tlawmpal a kai deuh lai, buaktlakin 100 Kr a kai deuh tiah hmuh khawh asi. Mahbelte chungkhar pakhat phaisa lut an tuak i, 405, 000 NOK a tlin lo ahcun, a man tthumh piak (redusert foreldrebetaling) sok khawh asi. Ai thleng lomi; nau zohkhenh man (kontant støtte) le hngakchia lahkhah (barnetrygden).

Ngandamnak i zohkhenhnak (Helse)

2015 ah billion 130 leng kai ngandamnak izohkhenhnak he ai pehtlaimi kong ah hmang dingin budget suai asi. Hi budget zoh tikah zeitlukindah ngandamnak kong hi biapi in an chiah ti hmuh khawh asi. Mahlakah billion 2 cu sizung rianttuannak a herhmi cawlcanghnak caah an hman lai. Cucu kum dang nakin 2, 15 % a kai tinak asi.

Chunnitlak izohkhenhnak hmun (omsorgsplass) thar 2500 le philh hmangmi zawtnak (dement) pawl chun thlawpbul zohkhenhnak hmun 1000 a thar in tuah dingin chah asi.Kum 67 tang asi tung nain, damlo ruangah mah tein ai zohkhenh kho ti lomi, zohkhenh bultawl a haumi hna pawl caah tiin, million 300 bawmhnak chap dingin ceih chah asi.

Fimthiam cawnak

Fimcawnnak tthancho ter cu a biapitukmi asi caah cozah nih kum 2015- 2024 tiang fimcawnnak le research caah plan a suai cia cang. 2015 caah fimcawnnak le thil hlathlainak caah billion 32 NOK leng hman ding in an suai. Ramchung lawng hmanh siloin ram dangdang zongah fimcawnnak cu biatak tein hmai ai thlak i, bawmhnak a peek tawn. Tukum zongah billion 2, 35 a suai i nikumnak in million 550 a tam deuh 30% akai.

EU research ah Norway zong ai tel peng ve, tukum zongah million 115 kr tluk hman dingin sui asi. Sianghleirun hna ah cawnnak thar 1500 tluk zong tuah dingin hnatlak asi I, sianginn cachim te caah hmunhma 5000 tuah dingin timhlamh asi. Cun 2015 chungah sianghngakchia umnak inn 1500 sak dingin suai asi. Sianghleirun kai hna caah phaisa cawi khawhmi zong a tam deuh (3, 1% a kai thlakhat ah 300 kr hrawng).

Cu hlan ah, ramdang in Norway ah sianginn kai tikah man lo arak si. 2015 hnu belte cun ram dangdang in a rami hna nih (EØS le Switzerland ram hna telh loin) Norway sianginn kainak phaisa an peek cang lai. Cu nih cun, million 80 tluk phaisa lut a kan peek lai.

Himnak lei ttuanvo latu hna palik pawl ningcang deuh in an i tawlrel nak ding caah million 150 a chuah. Misual pawl hrennak caah thonginn hmun nih a zat tawn hna lo caah thonginn 41 sak dingin biachah asi.

PM Anna Solberg nih state budget kongah bia a chimmi in ka ca ka dongh ter lai:

“ Kan rampi budget nih sianginn le fimcawnnak thazaang a peek, zapi hmanmi kalumnak (transport) a tthat ter deuh lai, rianttuan/rian ngeimi hna caah lam kaudeuh a onh, ngandamnak caah phaisa tamdeuh kan hman khawh lai”.

Statbudgett a zapi in rel huam ahcun hika ah rel khawh asi.

http://www.statsbudsjettet.no/upload/Statsbudsjett_2015/dokumenter/pdf/gulbok.pdf

Scroll to Top